دندانپزشکی کودکان و نوجوانان بخشی از تخصص دندانپزشکی است که به درمان کودکان در دوره ی دندانهای شیری و دوره دندان های بینابینی (mixdention) می پردازد.
کودکان صرفا ابعاد کوچکتر بزرگسالان نیستند. آنها دارای نیازهای فیزیو لوژیک و روحی خاص خود،همراه با آناتومی خاص اجزا بدنشان هستند.
این نیاز خاص،زمینه ساز ایجاد رشته دندانپزشکی کودکان و نوجوانان گردیده است.حفظ دندانهای شیری کودکان علاوه بر اینکه در فانکشن جویدن موثر است باعث بهبود اعتماد به نفس کودک و هدایت گر مسیر رویشی دندانهای دائمی در مسیر رویش صحیح خود می باشد.
دندانپزشکان کودکان با شناخت کامل نیازهای روانی کودک و استفاده از روش های مختلف کنترل رفتاری ،که از محدوده هم زبانی با کودک تا تحکم رفتاری گسترش دارد و از طریق درمان های معمول در مطب دندانپزشکی تا درمان تحت آرامبخشی و بیهوشی در بیمارستان،اقدام به درمان کودکان می نمایند.
رویش دندانهای شیری کودک در حدود ۵ تا ۶ ماهگی شروع می گردد.بر خلاف تصور عامه رعایت بهداشت دهان از زمان رویش دندانهای شیری یعنی ۶ ماهگی ضروری می باشد و اولین مراجعه به دندان پزشکی باید حداکثردر ۱ سالگی صورت گیرد.
چکاپ دندانپزشکی باید جزء چکاپ های روتین کودک در دوره ی نوزادی قرار گیرد تا علاوه بر مشاوره های تغذیه ای و بهداشتی در صورت شروع بیماری های دهان و دندان اقدامات لازم توسط دندانپزشک کودکان انجام گردد.
این دوره از سن کودک با توجه به اینکه کلیه ی فرهنگ های بهداشتی در این سن نهادینه می شود دوره ی بسیار مهمی تلقی میگردد.در این زمان کلیه ی دندانهای شیری در دهان کودک ظاهر گردیده است و هنوز هیچ دندان دائمی رویش نیافته است .
رعایت تغذیه صحیح و برنامه ی بهداشتی منظم می تواند زمینه سازه آینده ای مطلوب در بهداشت دهان کودک باشد.در این دوره که از ۲ سالگی تا ۶ سالگی می باشد چکاپ های منظم دندانپزشکی در فواصل ۴ تا حداکثر ۶ ماه یکبار ضروری می باشد
انجام فلوراید تراپی در این فواصل علاوه بر اینکه باعث استحکام بیشتر دندانها می گردد از گسترش پوسیدگی ها ی احتمالی به وجود آمده جلوگیری می کند.در دوره ی پیش دبستانی مسئولیت اصلی مسواک زدن به عهده ی والدین است.
این دوره به کودکان سن ۶ تا ۱۲ سالگی اطلاق می گردد. کودکان در این دوره مخلوتی از دندانهای شیری و دائمی را در دهان دارند . اولین دندان دائمی در حدود ۶ سالگی و همزمان با ورود کودک به مدرسه رویش می یابد.
و آخرین دندان شیری در حدود ۱۲ سالگی میوفتد و با دندانهای دائمی جایگزین می گردد. با توجه به شروع رویش دندانهای دائمی در این سن رعایت مراحل بهداشتی و انجام فلوراید تراپی منظم میتواند سلامت دندانهای دائمی را تا پایان عمر بیمه نماید .
درمان فیشورسیلنت که شامل پوشاندن شیار های عمیق دندانهای آسیای دائمی می باشد در این دوره انجام می گردد. و ظیفه رعایت بهداشت دهان در این سن بر عهده کودک اما با نظارت مستقیم والدین می باشد .
به علت تحرک زیاد کودکان در این سنین ،متاسفانه کودکان به شدت مستعد صدمات به خصوص در ناحیه فک و دندان می باشد. لذا لازم است تمهیدات لازم جهت پیشگیری از بروز صدمات و تروما دندانی در محیط منزل ،مدرسه و بازی در نظر گرفته شود.
دوره نوجوانی ،دوره تغییرات فیزیولوژیک و هورمونی و روحی در کودکان می باشد.بروز پدیده بلوغ در این سن باعث می گردد که کودکان آرام و همکار به نوجوانانی سرکش و فرمان ناپذیر تبدیل گردند.این موضوع در رعایت بهداشت دهان نیز تاثیر گذار می باشد .
نوجوانان علاوه بر اینکه معمولا دارای تغذیه های نا مناسب از لحاظ ایجاد پوسیدگی می باشند به علت سهل انگاری و عدم رعایت بهداشت دهان منظم با پوسیدگی های گسترده مواجه می گردند…
لازم است به روش مختلف که با غرور دوران نوجوانی در تداخل قرار نگیرند عوارض عدم رعایت موارد بهداشتی و پیشگیری برای نوجوان تبیین گردد تا از پوسیدگی دندانهای دائمی جلوگیری گردد.
🦷نوزادی(از تولد تا یک سالگی):تمیز کردن در این مرحله با پیچیدن گاز مرطوب دور انگشتان پدر و مادر و ماساژ آرام دندانها و بافت های لثه ای انجام می شود.
🦷پیش دبستانی(۳ تا ۶ سالگی):در این گروه سنی همچنان پدر و مادر باید برای کودک مسواک بزنند.تا کسب مهارت لازم برای بیرون ریختن کامل آب دهان،خمیر دندان باید اندازه”یک نخود” بر روی مسواک گذاشته شود.در این دوره نخ دندان کشیدن توسط والدین،به ویژه اگر فضاهای بین دندانی بسته باشد،ضروری است.
🦷نوپایی(یک تا سه سالگی): طی این دوره تمیز کردن با مسواک باید آغاز شود.از ۲ سالگی میتوان خمیر دندان بدون فلوراید یا با فلوراید بسیار کم استفاده کرد.از ۳ سالگی که کودک کم کم توانایی تف کردن پیدا می کندیک لایه بسیار نازک از خمیر دندان فلوراید دار را می توان روی مسواک گذاشت.اگر فضای بین دندانی بسته شده است استفاده از نخ دندان ضروری است.
🦷کودکان ۶( تا ۱۲ ساله):تا ۶ سالگی مسواک زدن و نخ دندان کشیدن همچنان بر عهده ی والدین است . بعد از آن نقش پدر و مادر نظارت بر عملکرد کودک و کمک کردن به او برای مسواک زدن نواحی که دسترسی سخت است و کمک کردن در کشیدن نخ دندان است. در این گروه سنی می توان استفاده از دهانشویه ی ضد پوسیدگی را به توصیه دندانپزشک شروع کرد .
در کودکان یکی از مهم ترین بخش ها برای جلوگیری از بروز و گسترش پوسیدگی در کودکان می باشد . رعایت بهداشت دهان از زمان رویش اولین دندان شیری در کودک باید آغاز گردد .
از زمان رویش اولین دندان شیری تا یک سالگی باید با استفاده از مسواک های انگشتی و یا گاز استریل نسبت به پاکسازی دندانهای کودک اقدام گردد. بعد از یک سالگی حتما باید از مسواک های معمولی با توجه به گروه سنی کودک استفاده گردد.
در كودكانی كه از پستانك یا شیشه شیر استفاده میكنند، ممكن است دندانهای در حال رویش تغییر شكل داده و نابهنجار رشد كنند. علاوه بر این، استفاده از شیشه شیر در ساعات شب باعث باقی ماندن شیر بر روی دندانها و ایجاد محیطی اسیدی میشود که موجبات پوسیدگی دندان را فراهم میآورد. لذا بهتر است شبها پس از خوردن شیر، دندانهای كودك را با پارچه ای مرطوب تمیز كرد.
آموزش بهداشت دهان و دندان به کودک و سوق دادن رژیم غذایی او به سمت مواد كم شیرینی به منظور حفظ سلامت دندانها ضروری است. در این میان، محیط خانواده بهترین مكان برای یادگیری كودك است چراکه عادات خوب بهداشت دهان، در دوران کودکی تثبیت میشوند.
✳️گفتنی است تنقلات شیرین و چسبناك مانند آبنبات یا شكلات و خوراكیهای حاوی شیرینی مصنوعی نظیر نوشابههای گازدار برای سلامت دندان كودك بسیار مضرند. به منظور پیشگیری از آسیب دندانهای کودک بهتر است ،از شیرینیهای طبیعی مانند عسل، میوهها و آب میوههای طبیعی استفاده كرد. همچنین مصرف سبزیجات و میوههای خام که تمیزکننده طبیعی دندانها و ماساژدهنده لثهها هستند، توصیه میشود.
لثه های نوزاد را حتی قبل از درآمدن دندانهایش نیز تمیز کنید.می توانید بعد از غذا دادن به کودک از یک دستمال مرطوب یا گاز برای پاک کردن لثه ها و برداشتن پلاک ها استفاده کنید.
✔اولین دندانها:
هنگامی که اولین دندانها ظاهر شدند دندانهای کودک را بعد از غذا دادن بامسواکی دارای برس نرم و مناسب برای کودکان مسواک بزنید.
✔۳تا۸ سال:
تا ۳ سالگی دندانهای کودک را خودتان مسواک بزنید و بعد از آن حداقل تا ۸ سالگی بر مسواک زدن او نظارت داشته باشید.
روش مسواک زدن تا قبل از دو سالگی:
توسط هر دو والد و به صورت زانو به زانو می باشد این کار کمک می کند که ضمن بی حرکت سازی کودک ،پاکسازی کلیه سطوح دندانی به دقت انجام گردد.
بازگشتتوصیه های بهداشتی مراقبت از دهان و دندان کودکان زیر ۲ سال
👼از ماه سوم تولد کودک،درباره مشکلات مربوط به دندان درآوردن کودک با دندانپزشک صحبت کنید.
👼برای کمک به رویش دندان و کم کردن ناراحتی های کودک می توانید پس از شستن دست با آب و صابون ،با انگشت تمیز لثه کودک خود را با ملایمت ماساژ دهید.
👼پستان یا شیشه شیر را به مدت طولانی در دهان کودک خود نگه ندارید.
👼مواد شیرین به پستانک نزنید.
👼تا آنجا که ممکن است از دادن مواد و مایعات شیرین مثل آب قند و نبات داغ به کودک ،خصوصا در شب خودداری کنید.
👼پس از سن ۶ ماهگی بعد از هر نوبت شیر دادن،به ویژه در طول شب،به کودک مقدار کمی آب دهید تا دهانش تمیز شود.
👼حداقل روزی دوبار ،خصوصا بعد از خوردن شیر یا شربت دارویی ،یک تکه گاز یا پارچه تمیز را به دور انگشت اشاره خود بپیچید و آن را با آب خیس کنید ،بعد انگشت خود را با ملایمت و با دقت روی لثه و دندانهای شیر خوار بکشید.لازم است این کار از همان آغاز رویش اولین دندان شیری انجام شود.
👼قطره آهن را در انتهای زبان کودک خود بریزید تا با دندانها تماس پیدا نکند و باعث تغییر رنگ آنها نشود
ویژگی های یک مسواک مناسب برای کودکان سر مسواک کوچک و متناسب با اندازه دهان کودک باشد.
دسته مسواک ضخیم باشد تا کودک بتواند آن را براحتی در دست بگیرد.
موهای سر مسواک گرد و نرم باشد تا لثه آزرده نشود.
در دوره نوزادی تا سن دو سالگی میتوانید از مسواک انگشتی استفاده کنید.
پس از سن دو سالگی از مسواک مخصوص به هر دوره سنی استفاده شود.
مسئولیت بهداشت دهان کودک تا ۶ سالگی:
به عهده والدین است و علاوه بر مسواک زدن در صورت بسته شدن فواصل یا کانتکت های دندانی باید از نخ دندان استفاده شود.
دندانهای شیری در جویدن غذا ،حرف دن،زیبایی،الگو بودن برای رویش دندانهای دایمی اهمیت دارند.
بنابراین لازم است موارد ذیل در نظر گرفته شود:
🦷پر کردن دندانهای شیری پوسیده و خودداری از کشیدن آنها
🦷تغذیه صحیح و روش استفاده کمتر از مواد قندی
🦷انتخاب مسواک مناسب(کوچک و نرم)برای کودکان با نظر دندانپزشک انجام شود.
🦷شروع مسواک کردن دندانهای کودک از سی ماهگی می باشد.
🦷مسواک زدن تا پایان ۳ سالگی کاملا به وسیله مادر یا پدر انجام می گیرد.برای این کار پدر یا مادر باید سر کودک را روی زانوی خود بگذارد (بعد از ۳ سالگی کودک می تواند رویروی والدین به حالت ایستاده قرار گیرد) و با ملایمت و به آرامی مسواک را روی سطحهای داخلی و خارجی و جونده دندانهای کودک یه طور افقی حرکت دهد.
مکیدن انگشت یا پستانک
مکیدن انگشت یا پستانک پس از ۴ سالگی اثر بدی در شکل گیری و رشد دندانها و فکها خواهد داشت که در این صورت لازم است والدین مشکل را با دندانپزشک در میان بگذارید.
کشیدن نخ دندان
این کار نیز باید از ۳ سالگی شروع و به وسیله پدر و مادر انجام شود.از حدود ۸ سالگی،نخ کشیدن می تواند توسط خود کودک ،ولی با نظارت پدر یا مادر انجام شود.وقتی اطمینان حاصل شد که کودک می تواند نخ کشیدن و مسواک کردن را به شکل صحیح انجام دهد ،پدر و مادر می توانند انجام این کار را به خود کودک واگذار کنند.
شروع رعایت بهداشت دهان:
از ابتدا سنین کودکی باعث می شود انجام فعالیت های بهداشت و دهان به عنوان یک فرهنگ برای کودک نهادینه گردد و در سنین بالاتر مشکلی جهت ترغیب کودک به رعایت بهداشت وجود نداشته باشد.بعد از ۶ سالگی تا ۹ سالگی مسئولیت بهداشت دهان به عهده کودک و تحت نظارت والدین خواهد بود .
در کودکان زیر ۳ سال لازم نمی باشد و صرفا استفاده از مسواک مرطوب و یا مسواک و آب نمک کفایت می کند .
استفاده از دهان شویه ها:
بعد از ۶ سالگی می تواند به عنوان مکمل فرآیند مسواک زدن و نخ دندان کشیدن مورد استفاده قرار گیرد . و لذا استفاده از دهان شویه ها قبل از سن ۶ سالگی توصیه نمی گردد .
مادر شدن، یک چالش بزرگ و یک مسئولیت زیباست. شما به عنوان یک مادر، احتمالا به دنبال بهترین شیوه ها برای داشتن یک کودک خوشحال و سالم هستید. در اینجا برخی از توصیه های مفید برای مادران در باره چگونگی مراقبت از دهان نوزاد و نوپا را مرور می کنیم:
❌۱. تمیز کردن دهان کودک خود را نادیده نگیرید
متاسفانه، بسیاری از مردم فکر می کنند که مراقبت های دهان هنگام رویش اولین دندان شروع می شود، اما این اشتباه است.
آکادمی آمریکایی دندانپزشکی کودکان توصیه می کند که والدین مراقبت از دهان کودک خود را از روز اول آغاز کنند. مادران می توانند از مسواک های نوزاد یا پارچه های نرم خیس شده در آب سرد و تمیز برای تمیز کردن لثه کودک پس از شیر خوردن استفاده کنند.
❌۲. کودک خود را با شیشه شیر نخوابانید
بسیاری از والدین نوزاد خود را با شیشه شیر در دهان به خواب می برند. متأسفانه در این حالت دندان ها برای مدت زمان طولانی در معرض مواد غذایی قابل استفاده توسط باکتری ها قرار گرفته که می تواند منجر به پوسیدگی های شدید دوران کودکی شود
❌۳. کودک در رختخواب نوشیدنی نخورد
اگر فرزند شما پس از تمیز کردن دهان و هنگانی که در رختخواب است دچار تشنگی می شود، قبل از خواب می توانید از آب استفاده کنید اما خوردن شیر صحیح نیست. حتی می توانید برای نوزادی که بیش از ۶ ماه سن دارد، شیشه شیر را از آب پر کنید.
❌۴.ديدن دندانپزشک اطفال را فراموش نکنید
ما درک می کنیم که زندگی یک مادر پر از مشغله است، اما دیدن دندانپزشک کودکان را نادیده نگیرید. انجمن دندانپزشکی کودکان آمریکا پیشنهاد می کند که اولین ملاقات ملاقات کودک با دندانپزشک با رویش اولین دندان و حداکثر تا یک سالگی انجام شود. سپس توصیه می کند والدین هر ۶ ماه یک بار کودک را جهت معاینه نزد دندانپزشک ببرند.
✅تعدیل در رژیم غذایی به این صورت که تعداد دفعات دریافت مواد قندی بسیار مهمتر از حجم دریافت است وخوردن میان وعده های سبک وصنعتی زمینه ی پوسیدگی رابیشتر فراهم میکند.خوردن نوشابه ها علاوه بر پوسیدگی زا بودن ساینده هم هستند.
✅فلورایدها به صورت دهانشویه ،خمیردندان،ژل،وارنیش،آب آشامیدنی حاوی فلوراید است واثر موضعی روی مینای دندان واستحکام بافت مینا دارد.وترمیم یا دوباره معدنی شدن مینا را در مراحل اولیه ی پوسیدگی منجر میشود.
✅فیشور سیلانت ها شیار های دندان به خصوص در دندانهای تازه رویش یافته مستعد پوسیدگی هستند وموثرترین راه پیشگیری برای این موارد استفاده از فیشور سیلانت است.
✅حذف پلاک دندانی از روی دندان به کمک مسواک و نخ دندان از دیگر راهکارهای پیشگیری از پوسیدگی دندان است.